Yüksek Lisans Sürecine Dair Merak Edilenler

Yüksek Lisans Sürecine Dair Merak Edilenler

Merhaba sevgili okuyucular, bu yazıda hem kendi deneyimimden yola çıkarak hem de yaptığım araştırmalar doğrultusunda sizlerle yüksek lisans yapmaya dair bazı noktaları paylaşmak istedim.

Umarım faydalı olur, iyi okumalar.

Yüksek lisans nedir?

Yüksek lisans, yabancı dilde ‘master’ olarak kullanılan ve dilimize çevirilen bir kavramdır. Üniversitelerin ilgili fakültelerinde herhangi bir dört yıllık lisans bölümünü tamamlayıp mezun olduktan sonraki eğitim basamağıdır.

Lisans sonunda başarıyla mezun olan her öğrenci okuduğu bölümü artık mesleği olarak yapmaya hak kazanır. Bazı öğrenciler ise eğitim hayatını devam ettirmek ya da okuduğu bölümün bilim dalında araştırmalar yapmak amacıyla lisansüstü eğitimine devam etmeyi isteyebilir. Lisansüstü eğitimin ilk basamağı yüksek lisans yapmaktır.

Bu eğitim basamağında yalnızca daha fazla bilgi öğretmek değil aynı zamanda okuduğu anabilim dalı kapsamında araştırma yapmaya teşvik etmek ve saha uygulamaları ile mesleki pratiğin kazandırılması hedeflenir.

Yüksek lisansa başlamak için şartlar nedir?

• Lisans Diploması: Öncelikle dört senelik bir fakülte veya yüksekokul mezunu olmanız, bir üst basamağa geçmeden önce şarttır. Önlisans bölümü öğrencilerinin yüksek lisans yapabilmesine dair yaptığım incelemelerde olumlu bir görüşe rastlamadım. Yani önlisans öğrencisiyseniz öncelikle bir lisans bölümüne dikey geçiş yapmanız ve oradan mezun olmanız gerekiyor.
• Not Ortalaması: Mezuniyet not ortalaması için bölümler ve üniversitelerin alt sınırı farklılaşabiliyor. Benim gördüğüm kadarıyla sosyal bilimler dahilindeki bölümlerde mezuniyet not ortalamasının genellikle 4.00 tam puan üzerinden en az 3.00 olması şartı konuluyor. Fen bilimlerinde ise bu sınır 2.50’ye inebiliyor. Bununla ilgili resmi kurumlarca belirlenmiş genel bir kural bulunmamakta. Özel üniversitelerde not ortalaması koşulu devlet üniversitelerine göre daha alt sınırlarda yer alır.
• Akademik Personel ve Lisansüstü Eğitimi Giriş Sınavı (ALES): Bu sınav lisansüstü eğitime giriş sınavlarında veya akademik personel olarak çalışmaya başlangıçta geçerli olan bir sınavdır. ÖSYM tarafından hazırlanan ve yapılan bu sınavda 50 adet sayısal ve 50 adet sözel test sorusu bulunmaktadır. Bu sorularda okuduğunuz bölümden bağımsız olarak Türkçe paragraf, mantık, dil bilgisi soruları ile matematik ve geometride temel konulardan soruların 150 dakikada cevaplanması beklenir. Sınav sonuçları net sayınıza göre değerlendirilir ve sözel, eşit ağırlık, sayısal alanları için ayrı ayrı puanlama yapılır. Yüksek lisans başvurunuzda bölümünüze uygun alandaki puanınız geçerli sayılır. Bu sınav puanının geçerlilik süresi beş senedir. Bir yıl içinde üç kez Ales sınavı yapılır.
• Yabancı Dil Sınavı (YDS): İngilizce dil yeterliliğini ölçen bir sınav olan YDS lisansüstü eğitimlerde veya akademik alandaki pozisyonlarda önemi olan bir sınavdır. Üniversiteler ÖSYM tarafından eşdeğerliği olan başka yabancı dil sınavlarını da başvurularda geçerli sayabilir. Bunun için üniversite ilanlarını dikkatli okumalısınız. Başka bir yabancı dil sınavı olan Yökdil de başvurularda kabul çoğunlukla kabul görür. Yökdil ve Yds’nin farkı, Yökdil sınavında sosyal, fen ve sağlık olmak üzere üç farklı alan için farklı kitapçıklar hazırlanmasıdır. Yani Yökdil sınavında aşina olduğunuz kelimelerin ağırlıklı olduğu alanı seçip, o alanın sınavına girebilirsiniz. Bazı üniversitelerde yabancı dil puanı istenmemekte ya da istense bile sıralama puanının değerlendirmesinde kullanılacak olan ortalamaya dahil edilmemektedir. Eğer İngilizce dili olan bir program ise yabancı dil puanınızın yeterli olması şarttır.
• Referans Mektubu: Her okul veya bölüm istemese de bazı başvurularda lisans eğitiminizde dersinize giren hocalarınızın sizin hakkındaki görüşlerini öğrenmek için referans mektubu istenebilir. Eğer başvuruda istendiğini görürseniz mezun olduğunuz üniversitenin bölüm hocalarından rica edebilirsiniz. Akademik alanda rastlanan bir istek olduğundan genellikle hocanızla ortak bir çalışmanız olmasa bile yardımcı olmak için bir referans metni oluşturur. Bu metni siz göremezsiniz, başvuru yapacağınız okula gerekli şekilde hocanız iletir.
• Niyet Mektubu: Girmek istediğiniz bölüm hakkındaki düşünceleriniz, gelecek hedefleriniz, geçmiş deneyim ve çalışmalarınızla ilgili genel bir yazı olan niyet mektubu sizin kendinizi yazılı olarak ifade edebileceğiniz bir fırsattır. Bu da her üniversite tarafından istenmemektedir.

Nasıl bir süreç bizi bekliyor?

Yüksek lisansınızı yapmak istediğiniz bölümde karar kıldıktan sonra üniversitelerin duyurularını takip ederek başvuru tarihlerini öğrenmelisiniz. Bunun için çeşitli internet sitesi ya da sosyal medya hesapları da bulunmakta, bu tür sayfaları da takip edebilirsiniz.

Başvuru için gereken evrakları gereken şekilde üniversitelere ulaştırarak ön değerlendirme sonuçlarını beklemeniz gerekir. Ön değerlendirme sonucuna göre bilim sınavı ve mülakata girmeye hak kazananlar listesinde yer alıyorsanız buna yönelik hızlı bir çalışma yaparak bölümle ilgili bilgilerinizi tazelemeniz iyi olur. Bilim sınavında alanınızdaki konular hakkında çeşitli soruları yazılı bir sınav şeklinde cevaplamanız gerekir. Sonrasında bir mülakat yapılır. Farklılık göstermekle birlikte çoğu mülakatta kendinizi tanıtmanız; çalışma alanlarınızı, deneyimlerinizi, hedeflerinizi anlatmanız bazen de bilgi sorularını sözel olarak cevaplamanız istenir. Tüm bu aşamalardan sonra nihai sonuçlar ile asil olarak kazananlar açıklanır. Eğer son listede de isminizi bulduysanız, çalışarak hak ettiğiniz uzmanlık alanınız hayırlı olsun 🙂

Tez Nedir?

Bazı lisans bölümlerinde bitirme çalışması olarak da tamamlanması beklenen akademik bir çalışma türü olan tez, araştırmacının alanına yönelik ortaya attığı araştırma sorusu kapsamında bazı hipotezleri test etmesi ve bulguları analiz ederek bilimsel bir dille yorumlamasıyla sonuçlanmaktadır. Tabii yalnızca varsayımların sınanması yoluyla değil, literatür taramasıyla derleme çalışması veya farklı şekillerde de oluşturulabilir.

Yüksek lisans programları tezli ve tezsiz olarak ikiye ayrılır. Tezli olan programlarda iki yıl olan eğitim süresinin ikinci yılı tez araştırmasına ayrılır. Mezun olabilmek için tezinizi bilim jürisine sunarak onay almanız ve böylece tezinizi tamamlamış olmanız gerekmektedir. Tezsiz programlarda ise ders yılının ardından bir proje dönemi gelir. Alanınızla ilgili proje adında tez kadar kapsamlı olmayan bir araştırma yapmanız gerekir.

Eğer doktora ve sonrası eğitimlerinize devam ederek akademik alanda yer almak istiyorsanız tezli yüksek lisans yapmanız gereklidir.

Çalışırken yüksek lisans yapılır mı?

Lisansüstü eğitimlerde öğrencinin çalışma durumuna dair bir gereklilik bulunmaz. Teorik olarak hem çalışıp hem de eğitiminize devam edebilirsiniz. Pratikte ise çalıştığınız kurumun bu yöndeki yaklaşımını öğrenmeniz süreç içinde sorunla karşılaşmamanız için iyi olur. Ders saatleri çoğunlukla hafta içi günlerde mesai saatleri içinde olduğundan, çalıştığınız yerden izin almanız gerekir. Yüksek lisans eğitiminde dersler iki dönem sürer. Bu iki dönemde belirli günlerde yapılan derslerin devamsızlık sınırlarını göz önüne alarak iş yeri ve okul arasında bir denge bulmaya çalışmanız gereken yorucu zamanlar olsa da üstesinden gelinemeyecek bir engel haline gelmeyecektir.

Yüksek lisans yapınca üniversitede hoca mı olunur?

Hayır. Yüksek lisans bir öğrencilik sürecidir. Size mesleğiniz ve dahil olduğunuz bilim dalı için bir uzmanlık kazandırır. Mezuniyet sonrası üniversitelerde kadroda yer alan bir pozisyon sunmaz.

Yüksek lisans ya da doktora eğitimi yapıyorken başvurulabilen araştırma görevliliği ilanlarına rastlayabilirsiniz. Bu tür ilanlar çoğunlukla ‘öğrenciliği devam ediyor olma’ şartı istese de nadir de olsa ‘yüksek lisansını tamamlamış olma’ koşulunu da isteyebilir. Araştırma görevlisi olmak üniversitede hoca olmak demek değildir. Araştırma görevlileri bölümdeki araştırma süreçlerinde yer alan ve bazı prosedürlerin tamamlanmasına yardım eden akademik elemanlardır.

Üniversite akademik personel ilanlarında öğretim üyelerine de yer verilebilir. Bunun için yüksek lisansı bitirmiş olmak gerekir. Ek olarak belli alanlarda çalışmaları olmak veya daha önce üniversitede bölümle ilgili ders vermiş olmak gibi kriterler öğretim üyesi ilanlarında yer alabilir. Yani yüksek lisansı tamamlayıp üniversite bünyesinde belirli unvanlarla yer almak mümkün olsa da, mezuniyet size akademik kadroda garanti bir yer vermez.

Bonus: Kişisel Önerilerim

Yükselmek hiçbir zaman kolay değildir. Bu yazıyı okuduğunuza göre sizin de gözünüz kolayda değildir. Sınav aşamaları zaman zaman zorlayıcı olabilir. Bazen yapamayacağınızı düşünebilirsiniz. Tüm bunların başarının tadını arttıran güçlükler olduğunu ve merakınız olan bir alanı derinlemesine tanımanın zevkini yaşayacağınızı size hatırlatmak istiyorum.

• Ales, Yds ya da Yökdil gibi sınavlar yılda bir kaç kez tekrarlanır. İstediğiniz puanı alana kadar tekrar tekrar bu sınavlara girmek sizi sınav sistemine alıştırır.
• Olumsuz başvuru sonuçlarından korkmayın. Her şansınızı değerlendirin.
• Yaptığınız tüm çalışmaları anlatın. ‘Ufak bir etkinlikti’ diye düşünerek deneyimlerinizi küçümsemeyin.
• Staj, proje gibi deneyimlere imkan bulamamış olabilirsiniz. Ders içi etkinliklerde yaptığınız gözlemler, okuduğunuz kitapları yorumlayışınız da fikir üretimidir, değerlidir.
• Bilimsel araştırmaları okuyun. Akademik dile, analiz yöntemlerine, kuramlara ve bakış açılarına aşina olmaya çalışın.
• İlgilendiğiniz alanda çalışan, eğitimine devam eden kişilere merak ettiklerinizi sorun.
• Online gönüllü işlere, atölye, seminer, proje vs. girişimlere dahil olun.