İçindekiler
İktisatı Kolay Anlamak İçin Örnekler
İktisat, ingilizce ‘ekonomics’ genel hatlarıyla incelediğimizde insanların ihtiyaçları olan mal ve hizmetlerin üretimini, paylaşanını, tüketimini ve bunların birbiriyle arasındaki ilişkiyi inceleyen bir bilim dalıdır. Günümüzde birçok bölümdeki öğrenciler iktisat dersleri almaktadır. Lakin geometrik bir mantığı olan iktisatı anlamamız pek kolay değildir. Sizlere bu yazımda iktisatı daha kolay bir şekilde anlamanız için gündelik yaşantımızdan örnekler vereceğim. Bunun gibi daha fazla örnek incelemek isterseniz Case Fair Oster Ekonominin İlkeleri kitabını inceleyebilirsiniz.
Bir Kamyon Şoförü Ne Kadar Hızlı Gitmelidir?
Bir kamyonunuz olduğunu ve onu perakendecilere mal göndermek için kullandığınızı düşünün. Aracın gideceği ortalama yol 200 km’dir ve saatliği 20₺’den bir şoför tutacaksınız. Ona kamyonu ne kadar hızlı sürme talimatı verirsiniz? Gelin bunu sayısal verilerle bir örnek üzerinde inceleyelim.
Yavaş hız (50km/s) ve yüksek hız(60 km/s) olmak üzere iki seçeneğiniz vardır. Eğer şoföre hızlı gitmesini söylerseniz yolu 3,33(200km/60km/s) saatte alacaktır ve bunun şoför maliyeti 66,66₺ (3,33*20) olacaktır. Bu şekilde maliyeti minimize etmiş olacaksınız. Yavaş olarak gitseydi eğer şoför maliyeti 80₺ olacaktı. Tek değişkenin hız değil yakıt maliyeti olduğunu da hesaba katarsak araç 50km/s hızla giderken her 15 milde 1 galon (3,78 litre), 60km/s hızla giderken de her 12km’de 1 galon benzin yakacaktır. Bu seçenekte şoföre hızlı gitmesini söylerseniz şoför maliyeti düşük olacaktır ama yakıt maliyeti daha yüksek olacaktır. Talimatınızı yakıt maliyetini göz önüne alarak karar vereceğiniz açıkça bellidir.
Şimdi birim yakıt fiyatlarındaki değişikliklerin toplam maliyetlere yansımasına bakalım. Yakıt fiyatının galon başına 3,5₺ olduğunda aracın hızlı gittiğini varsaydığımızda araç 16,67 (200/12) galon yakıt tüketecektir. Yakıt maliyeti 58,31₺ (3,5*16,67) olacaktır. Toplam maliyet 124,97₺ (58,31+66,66) olacaktır. Aracın yavaş gittiğini varsaydığımızda ise 13,33 (200/15) galon yakıt tüketerek yakıt maliyeti 46,65₺ ve toplam maliyeti ise 126,65₺ olacaktır. Bu sonuçlara baktığımızda şoföre hızlı gitmesini söyleriz.
Galon başına fiyat 4,5₺ olduğunda araca hızlı gitmesini söylersek yakıt maliyeti 75,015₺ (16,67*4,5) ve toplam maliyet 141,675₺’dir. Yavaş aracın 59,85₺ (13,3*4,5) yakıt maliyeti, 139,85₺ (80+53,32) toplam maliyeti olacaktır bu durumda da şoföre yavaş gitmesini söylersiniz. Son olarak da yakıt fiyatının 4 olduğu duruma baktığımızda iki durumdaki maliyetlerin birbirine çok yakın olduğunu görürüz. Buradan çıkaracağımız sonuç yakıt fiyatı 4₺’den az ise hızlı çok ise şoföre yavaş gitmesini söyleriz.
Kan Bankalarında Ölçek Ekonomileri
Kan bankalarında birim kan alma maliyeti yüksektir ve bu maliyeti düşürerek daha çok kişiye yardımcı olmak amacıyla Florida’daki en eski iki büyük kan bankası birleşmiştir. Bu birleşmeden sonra Florida Kan Hizmetleri Başka Yardımcısı J.B. Gaskins ‘ölçek ekonomileri- girdi sayısını artırarak birim maliyeti düşürmek- elde etmek için bu birleşme gerçekleşmiştir’ demiştir.
Donmuş Gıdalar, İktisat ve Fırsat Maliyeti
1950’de ABD’de marketlerde toplam bir milyar dolarlık donmuş gıdalar satılmıştır ve 2007 yılına baktığımızda ise bu fiyatın 27 milyar dolar olduğunu görmekteyiz. Bu artışı geçen yılarda donmuş gıdaların lezzetinin artmasına bağlayanlar bulunmaktadır ama tek sebep bu mudur bakalım. ABD ekonomisindeki en önemli sosyal değişikliklerden biris kadınların çalışma hayatına atılmasıdır. Bu oran evli kadınlarda %24’ten 2000 yılından öncesine %60’a yükselmiştir. Böylelikle evde yemek yapmak için ayrılan zamanın fırsat maliyeti artmıştır. Donmuş gıdalar da artan fırsat maliyeti problemi için iyi bir çözüm olmuştur. 1960’larda mikrodalga fırınının icadıyla da donmuş gıda tüketimi artmıştır.
Resesyon Dönemlerinde Lisansüstü Eğitim Başvuruları
Kariyer Hizmetleri müdürü Bette Scott genelde iş piyasasında yavaşlama görüldüğünde öğrencilerin çoğunun lisansüstü eğitime devam ettiğini, ekonominin büyüdüğü dönemlerde ise bu oranın düştüğünü söylemiştir. Bunun sebebi dengesi bozulmuş ekonominin hâkim olduğu yıllarda öğrencilerin belirsiz bir iş piyasasına girmek istememeleridir.
Cep Telefonları Hindistan’daki Balıkçıların Karını Artırdı
Kerala, Hindistan’ın yoksul kesiminde bulunan bir şehirdir. Buradaki ekonominin büyük bir kısmını yaşayanların başlıca protein kaynağı olması ve 1 milyon kişiye istihdam sağlamasından dolayı balıkçılık oluşturmaktadır. Her gün tekne denize açılır, balıklar avlanır. Döndüklerinde ise onları daha büyük bir sorun beklemektedir. Balıkları nerede, kimlere ve hangi fiyatla satacaklardır. Yapılan araştırmada 1997 yılında Bagara’daki rıhtımda bir balıkçının balıklarını kimse almadığından dolayı yüklerini çöpe boşalttıkları ama bu bölgeden 15 km ötesinde ise 27 alıcının hiçbir balık alamadan elleri boş döndüğü görülmüştür. Balıkçılar arasında iletişim olmadığı gibi bunun gibi sorunlar görülmektedir. 2001 yılında ise balıkçılar arasında cep telefonu kullanımının artmasıyla çöpe giden balık oranı %5-8’lere düşmüş, balıkçıların karının %8 arttığı ve ortalama balık fiyatının ise %4 oranında düştüğü görülmüştür.
